خلاصه ای از زندگینامه ی دانشمندی بزرگ و جهانی از فرزندان ایران زمین

استاد دکتر محمود حسابی چهره ی برجسته ی علم و فرهنگ معاصر و بنیانگذار فیزیک نوین ایران در سال 1281 خورشیدی از پدر و مادر تفرشی متولد شدند. در 7 سالگی تحصیلات ابتدایی خود را در بیروت با تنگدستی و مرارتهای غربت آغاز نمودند. از ابتدا تا پایان تمامی تحصیلات عالیه در میان هم شاگردیهایی که از کشورهای مختلف بودند رتبه ی نخست را حائز گردیدند، در منزل قرآن کریم، گلستان و بوستان سعدی، غزلیات حافظ و منشآت قائم مقام را نزد مادرشان خانم گوهرشاد حسابی آموختند. در نخستین تابستانی که مصادف با جنگ جهانی اوّل بود زبان انگلیسی را به تنهایی فرا گرفتند. در چند رشته ی ورزشی کسب موفقیت نمودند در شنا دارای دیپلم نجات غریق شدند.
با موسیقی سنتّی ایران و موسیقی کلاسیک غربی به خوبی آشنا بودند و در نواختن ویولن و پیانو تبحّر داشتند. پروفسور محمود حسابی مدارج عالی تحصیلی را بدین شرح طی نمودند:
لیسانس ادبیات 1920 از دانشگاه آمریکایی بیروت در 17 سالگی، مهندسی راه و ساختمان 1922 در 19 سالگی، دروس پزشکی دانشگاه آمریکایی بیروت، دانشنامه ی ریاضی، نجوم و ستاره شناسی، دانشنامه ی بیولوژی (زیست شناسی)، مهندسی برق 1925 از دانشکده ی برق اکول سوپریوردو الکتریسیته پاریس، مدرک مهندسی معدن (پاریس)، دکترای فیزیک از دانشگاه سوربن پاریس 1927 .
استاد دکتر محمود حسابی به جز فارسی چهار زبان زنده ی دنیا فرانسه، انگلیسی، آلمانی و عربی را برای مطالعه و صحبت مورد استفاده قرار می دادند. همچنین به زبانهای سانسکریت، یونانی، لاتین، پهلوی، اوستا، ترکی، و ایتالیایی اشراف داشتند و آن را در تحقیقات علمی خود بخصوص در امر واژه گزینی زبان فارسی به کار می بردند.
دکتر محمود حسابی در طول عمر گرانمایه ی خود مصدر مشاغل و خدمات علمی و فرهنگی متعدّدی بودند. تأسیس مراکز علمی نظیر مدرسه ی مهندسی وزارت راه، دارالمعلّمین عالی، و دانشسرای عالی، نوشتن قانون دانشگاه، تأسیس دانشگاه تهران و بنیانگذاری دانشکده های فنّی و علوم از برجسته ترین خدمات فرهنگی ایشان می باشد.
داشتن چند هزار دانشجو، فعالیت در دو نسل کاری و تربیت 7 نسل استاد، شاخص عمده ی این بزرگمرد است.
از مشاغل و اقدامات مهم استاد، اولین نقشه برداری از راه ساحلی سراسری بنادر میان خلیج فارس، اولین راه تهران به شمشک، ساخت اولین رادیو در کشور، مأموریت خلع ید از شرکت نفت انگلیس، اولین رئیس هیئت مدیره و مدیر عامل شرکت ملی نفت ایران، وزیر فرهنگ در دولت دکتر محمّد مصدق، ریاست و استادی در دانشکده های فنّی و علوم دانشگاه تهران و تدریس در دانشگاه تا سن 90 سالگی از ویژگیهای این استاد است. همچنین بنیانگذاری مؤسسه ی ژئوفیزیک، تأسیس سازمان انرژی اتمی، ایجاد اوّلین دستگاه هواشناسی، پایه گذاری انجمن موسیقی ایران، تشکیل فرهنگستان زبان ایران، تدوین قانون و تشکیل مؤسسه ی استاندارد، تأسیس اوّلین بیمارستان خصوصی ایران، پایه گذاری اوّلین مدرسه ی عشایری در ایران (لرستان)، ایجاد اوّلین رصدخانه ی نوین در ایران (تعقیب ماهواره ها)، نمایانگر گوشه ی دیگری از خدمات پروفسور حسابی به کشور می باشد.
در زمینه ی تحقیق علمی تاکنون 23 مقاله، رساله و کتاب به وسیله استاد چاپ شده است که در بر گیرنده ی زمینه های مختلف به ویژه فیزیک مدرن، واژه های علمی، زبان فارسی و مباحث علمی گوناگون می باشد.
تئوری بی نهایت بودن ذرّات این دانشمند ایرانی در میان فیزیکدانان جهان شناخته شده است. نشان کومان دولوژیون دونور بزرگترین نشان علمی کشور فرانسه به همین مناسبت به ایشان اهدا گردید.
طی سالها تحقیق و مطالعات علمی در دانشگاههای معتبر عالم با دانشمندان بزرگ جهان نظیر پروفسور اینشتین، شرودینگر، بورن، فرمی ، و چندین فیزیکدان دیگر و همچنین علمای بزرگ مانند راسل و آندره زید همکاری و تبادل نظر نموده وایشان تنها شاگرد ایرانی پروفسور آلبرت اینشتین بودند.
در سال 1366 در کنگره 60 سال فیزیک ایران که به مناسبت بزرگداشت استاد برگزار شد از خدمات دکتر حسابی به عنوان پدر فیزیک ایران قدردانی به عمل آمد. باشد تا جوانان، راه این دانشمند گرانقدر و انسان والا را بپویند.
پروفسور محمود حسابی در 12 شهریور سال 1371 هنگام معالجه ی بیماری قلبی در بیمارستاندانشگاه ژنو بدرود حیات گفتند. راهشان پر رهرو و یادشان گرامی باد.